Η χειροδικία και οι επιδράσεις της στα παιδιά

Ο έλεγχος της προβληματικής συμπεριφοράς των παιδιών δεν είναι πάντοτε το πιο εύκολο εγχείρημα. Πόσες φορές πιάσατε τον εαυτό σας να μην έχετε την υπομονή αλλά και την ψυχολογία να διαχειριστείτε αποτελεσματικά την κακότροπη συμπεριφορά του παιδιού σας. Άλλες τόσες φορές προτιμήσατε να χρησιμοποιήσετε τη χειροδικία επιδιώκοντας για άμεσα αποτελέσματα. Αυτό που δεν γνωρίζουμε συχνά είναι οι επιπτώσεις μιας τέτοιας πρακτικής στο παιδί και στη σχέση μας με αυτό.

Η χειροδικία είναι το άμεσο αποτέλεσμα της παρορμητικής αντίδρασης του γονέα απέναντι στη «μη επιθυμητή συμπεριφορά» του παιδιού του και όχι στο ίδιο το παιδί! Αυτό όμως δεν γίνεται αντιληπτό με τον ίδιο τρόπο από το παιδί, που θεωρεί ως στόχο της τιμωριτικής συμπεριφοράς του γονέα τον εαυτό του. Η πρακτική αυτή έχει σημαντικές επιδράσεις στην αυτοεκτίμηση του παιδιού, που σε συνδυασμό με το γεγονός πως συχνά η χειραγώγηση αφορά την απαγόρευση μιας συμπεριφοράς, χωρίς να συνοδεύεται παράλληλα από την κατάδειξη της σωστής, προκαλούν αισθήματα σύγχυσης και ανασφάλειας στο παιδί. 

Κάτω από τέτοιες συνθήκες τα παιδιά μαθαίνουν να μην εμπιστεύονται τον εαυτό τους και να μην λαμβάνουν σωστές και υπεύθυνες αποφάσεις, από φόβο μήπως κάνουν λάθος και τιμωρηθούν για αυτό. Μαθαίνουν να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους με βάση εξωτερικούς κανόνες που τους «υποβάλλονται» κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις, χωρίς όμως να τους υιοθετούν.

Το ξύλο έχει προσωρινή επίδραση - Στο μέλλον θα χτυπήσουμε περισσότερο τα παιδιά μας;

Το ξύλο έχει άμεση, αλλά προσωρινή επίδραση ως προς τον τερματισμό της κακής συμπεριφοράς. Πολύ συχνά ακούμε γονείς να αναφέρουν «ακόμη και όταν τον δείρω συνεχίζει να μην με ακούει»! Με την πάροδο του χρόνου μια τέτοια πρακτική σταματά να έχει την ίδια επίδραση, καθώς το παιδί ενδεχομένως να αρχίσει να γίνεται αντιδραστικό. Με την αύξηση της προσπάθειας για χειροδικία, η συμπεριφορά του ενδέχεται να γίνεται σταδιακά πιο έντονη, να έχει μεγαλύτερη διάρκεια και να απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια από το γονέα για τη διαχείριση της. Τα παιδιά καταλήγουν να γίνονται ευέξαπτα, υπερκινητικά και επιθετικά προς τους γύρω τους. 

Υπάρχουν πολλές αιτίες που μπορούν να προκαλούν την προβληματική συμπεριφορά του παιδιού σας. Αφιερώστε χρόνο και προσπάθεια προκειμένου να κατανοήσετε πότε μια κακή συμπεριφορά είναι σκόπιμη ή απλά το αποτέλεσμα άλλων, μη ελεγχόμενων από το παιδί παραγόντων. Πολλές φορές η κακότροπη συμπεριφορά είναι το αποτέλεσμα της ανάγκης για ύπνο και φαγητό, κάποιας αδιαθεσίας, βαρεμάρας ή μιας ύστατης προσπάθειας να κερδίσει την προσοχή σας. Σε μικρότερα παιδιά μπορεί ακόμη να αντικατοπτρίζει την αδυναμία τους να εκφράσουν λεκτικά τα συναισθήματα τους, το φόβο ή την ανησυχία για μια ορισμένη κατάσταση. Η κατανόηση του λόγου εμφάνισης μιας συμπεριφοράς θα σας βοηθήσει στις λύσεις που ψάχνετε για το χειρισμό της.

Συμπεριφέρσου σωστά, τα παιδιά θα συμπεριφερθούν ανάλογα

Οι γονείς αποτελούν τα κατεξοχήν πρότυπα συμπεριφοράς για τα παιδιά τους. Τα παιδιά μαθαίνουν  από πολύ νωρίς να αντιμετωπίζουν τις καθημερινές προκλήσεις με τρόπους που και οι γονείς τους αντιμετωπίζουν καθημερινά παρόμοιες καταστάσεις. Όταν κτυπάμε το παιδί είναι σαν να του λέμε πως αυτή είναι μια μέθοδος για να αντιμετωπίσει και ο ίδιος μια κατάσταση στο μέλλον. Παιδιά που τυγχάνουν τέτοιων πρακτικών συχνά θα κτυπήσουν με τη σειρά τους τα μικρότερα αδέλφια τους ή άλλους συνομήλικούς τους.

Τα παιδιά από πολύ νωρίς είναι δυνατό να διδαχτούν τον αυτοέλεγχο. Φροντίστε λοιπόν να εκπαιδεύσετε τα παιδιά στην αναγνώριση των συνεπειών μιας συμπεριφοράς και την επιλογή κατάλληλων σε μια δεδομένη περίσταση. Φροντίστε να επικροτήσετε την αποδεκτή συμπεριφορά μόλις εμφανιστεί. Χρησιμοποιήστε τη συζήτηση ως μέσο για να βοηθήσετε το παιδί σας να εκφράσει τα συναισθήματα που συνοδεύουν την συμπεριφορά του και διδάξτε του εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης των έντονων αυτών συναισθημάτων. Προσφέρετε στα παιδία σας ένα ασφαλές περιβάλλον μέσα στο οποίο θα μάθουν να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται τα λάθη τους και να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις.

Παναγιώτης Κωνσταντίνου
Εγγεγραμμένος Σχολικός Ψυχολόγος
panaconstantinou@gmail.com