Σχολικός Εκφοβισμός: Τι είναι και πώς τον αναγνωρίζουμε;

Ο σχολικός εκφοβισμός φαίνεται να έχει πάρει μια ανησυχητική άνοδο τα τελευταία χρόνια στα σχολεία της χώρας μας, με αποτέλεσμα να προκαλείται, κυρίως στους γονείς, ένα έντονο αίσθημα ανησυχίας σχετικά με την ασφάλεια των παιδιών στο σχολικό πλαίσιο. 

Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό να ορίσουμε τι ακριβώς είναι ο Σχολικός Εκφοβισμός, προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το φαινόμενο αυτό. Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία (APA - AmericanPsychologicalAssociation) ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς που ένα άτομο ασκεί επαναλαμβανόμενα και εμπρόθετα προς ένα άλλο άτομο, το οποίο δεν έκανε κάτι προκειμένου να προκαλέσει αυτή τη συμπεριφορά, αλλά ούτε είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να εκφράζεται σωματικά, λεκτικά ή με κάποια άλλη μορφή, όπως είναι ο εκφοβισμός μέσω του διαδικτύου. Συνεπώς, προκειμένου ένα περιστατικό μεταξύ δύο ή περισσότερων μαθητών να οριστεί ως σχολικός εκφοβισμός, πρέπει να παρατηρηθεί μια αδυναμία υπεράσπισης του εαυτού από την πλευρά του "θύματος" (άτομο που λαμβάνει την επιθετική συμεριφορά), όπως επίσης και μια απουσία αιτίας που να εξηγεί την επιθετική συμπεριφορά του "θύτη" (άτομο που παρουσιάζει την επιθετική συμπεριφορά).

Τα άτομα που ονομάζονται ως "θύτες" και "θύματα" σε περιπτώσεις Σχολικού Εκφοβισμού, χαρακτηρίζονται συνήθως από κάποια στοιχεία.

Συγκεκριμένα, οι θύτες μπορεί να χαρακτηρίζονται από: 
•    μεγαλύτερη σωματική διάπλαση σε σύγκριση με τους συμμαθητές τους ή τα άτομα στα οποία ασκούν εκφοβισμό (συνήθως αυτό παρατηρείται στα αγόρια)
•    μεγαλύτερη ανάγκη για κυριαρχία και επιβολή δύναμης προς τους συμμαθητές τους
•    οξυθυμία, παρορμητικότητα και δυσκολία συμμόρφωσης σε κανόνες
•    έντονη αντιδραστικότητα, ανυπακοή και επιθετικότητα, ακόμη και προς τους ενήλικες
•    σκληρότητα και έλλειψη ενσυναίσθησης
•    παραβατική συμπεριφορά και
•    την αρνητική στάση προς το σχολείο και τα μαθήματα.

Τα χαρακτηριστικά που μπορεί να παρουσιάζουν τα θύματα, είναι τα εξής:
•    είναι σωματικά πιο αδύναμοι από τους θύτες (παρατηρείται όπως προαναφέρθηκε συνήθως στα αγόρια)
•    έχουν "σωματικό άγχος". Δηλαδή, φοβούνται μήπως κτυπήσουν και δε μπορούν να αντεπεξέλθουν σε αθλητικές δραστηριότητες ή σε καβγάδες
•    παρουσιάζουν μια έντονη ευαισθησία, ντροπαλότητα και υποταγή και συνήθως είναι αγχώδεις και ανασφαλείς
•    δε μπορούν να επιβληθούν ούτε σωματικά αλλά ούτε και λεκτικά στους συμμαθητές τους, ενώ συνήθως είναι παθητικοί και δεν προκαλούν, ούτε ενοχλούν τους άλλους
•    συχνά έχουν καλύτερες σχέσεις με τους ενήλικες παρά με τους συνομηλίκους τους
•    μπορεί να επιστρέφουν στο σπίτι από το σχολείο με πληγές ή με σκισμένα ρούχα και βιβλία
•    παρουσιάζουν σωματικά συμπτώματα (π.χ. πονοκέφαλος, πόνος στην κοιλιά κ.λπ.) το πρωί, προκειμένου να αποφύγουν το σχολείο
•    σπάνια φέρνουν κάποιο φίλο τους στο σπίτι και ενδεχομένως να μην έχουν κάποιο στενό φίλο 
•    μερικές φορές αποφεύγουν να κάνουν πάρτι γενεθλίων, ενώ σπάνια μπορεί να τους προσκαλέσουν σε κάποιο πάρτι και
•    μπορεί ο ύπνος τους να είναι διαταραγμένος.

Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία αυτά, ένας γονιός θα μπορούσε να αναγνωρίσει εάν το παιδί του είναι θύτης ή θύμα σχολικού εκφοβισμού, προκειμένου να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να το βοηθήσει. Στις περιπτώσεις αυτές είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει μια συνεχής επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ του σπιτιού και του σχολείου, προκειμένου να γίνεται μια συλλογική προσπάθεια για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού, όπως επίσης και μια συνεργασία με έναν ειδικό επαγγελματία, όπως είναι για παράδειγμα ένας Σχολικός ήΚλινικός Ψυχολόγος. Ο ειδικός επαγγελματίας θα μπορεί να βοηθήσει το παιδί σε ατομικό επίπεδο και να παρέχει παράλληλα συμβουλευτικές υπηρεσίες προς τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς για τη διαχείριση του φαινομένου τόσο στο σχολικό πλαίσιο, όσο και στο πλαίσιο του σπιτιού. 

Συνεπώς, στις περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας καλής συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκομένων, αλλά ακόμη πιο σημαντικό είναι να παρέχεται μια σωστή πληροφόρηση και επιμόρφωση τόσο προς τα παιδιά όσο και προς τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, έτσι ώστε να προλαμβάνονται τα φαινόμενα αυτά. 

Βάσια Κρητιώτου
BA Ψυχολογία
MA Σχολική Ψυχολογία
MSc Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες / Δυσλεξία

Πηγή: Olweus, D. (2009). Εκφοβισμός και Βία στο Σχολείο, Αθήνα: Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.).