Το Λευκαρίτικο κέντημα

Έργο τέχνης που εντυπωσίασε ακόμα και τον Leonardo Da Vinci!

Σύμφωνα με την παράδοση, το λευκαρίτικο κέντημα έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Ενετοκρατίας.Τα ωραία Λεύκαρα υπήρξαν θέρετρο από τα χρόνια των Βενετών κατακτητών του Νησιού. Οι Λευκαρίτισσες, που υπηρετούσαν στα σπίτια των Βενετσιάνων, έβλεπαν τις κυρίες τους  να κεντούν τις βενετσιάνικες δανδέλες “venise”. Πήραν τα σχέδια από τα “venise” και με την φαντασία και επιδεξιότητα που τις χαρακτηρίζει τα προσάρμοσαν στα δικά τους ασπροπλούμια.

Έτσι, μπολιάζοντας τα δικά τους κεντήματα με τα βενετσιάνικα, δημιούργησαν ένα νέο είδος κεντήματος που το χαρακτηρίζει η χάρη, ο ρυθμός και η αρμονία, το λευκαρίτικο κέντημα. Όταν μάλιστα ο Leonardo Da Vinci ήρθε στην Κύπρο το 1481 μ.Χ. και επισκέφτηκε τη Ρήγαινα Αικατερίνη Κορνάρο, στο εξοχικό της στα Λεύκαρα, εντυπωσιάστηκε τόσο από τα κεντήματα των ντόπιων γυναικών, που πήρε μαζί του ένα λευκαρίτικο κέντημα, το οποίο έβαλε στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου, για να διακοσμεί την Αγία Τράπεζα.

Οι Λευκαρίτισσες συνέχισαν και κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας που ακολούθησαν να κεντούν και να μεταδίδουν την τέχνη τους από γενιά σε γενιά εμπλουτίζοντας την ανάλογα  με το ταλέντο, την έμπνευση και τη δεξιοτεχνία της κάθε νέας κεντήτριας. Τα λευκαρίτικα κεντήματα αποτελούσαν μέρος της προίκας των κοριτσιών, στολίδι στα σπίτια των Λευκάρων. 

Το Λευκαρίτικο κέντημα ταξίδεψε σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης

Στα χρόνια της Αγγλοκρατίας που ακολούθησαν, άρχισαν να τα πουλούν, αφού υπήρξε ενδιαφέρον από άλλες περιοχές της Κύπρου. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ξεκίνησε το μεγάλο άνοιγμα της αγοράς των λευκαρίτικων, αφού  οι άντρες των Λευκάρων απέδειξαν το εμπορικό τους δαιμόνιο. Μερικοί νέοι από τα Λεύκαρα, με μια βαλίτσα στο χέρι γεμάτη με τα λευκαρίτικα κομψοτεχνήματα, επιχείρησαν να ταξιδέψουν και να τα πωλήσουν στο εξωτερικό. Τα κατάφεραν!

Με αυτό τον τρόπο τα λευκαρίτικα ταξίδεψαν πρώτα στην Αίγυπτο, μετά στην Ευρώπη. Τώρα οι  “Πλουμάριες” κεντηματέμποροι όργωναν τον κόσμο πουλώντας τα κεντήματα και φέρνοντας συνάλλαγμα, αλλά και ένα νέο ευρωπαϊκό τρόπο ζωής στο χωριό τους. Οι γυναίκες συνέχισαν να κεντούν στα σπίτια, τις αυλές και τα πεζούλια, έχοντας πλέον την κεντητική, σαν βιοποριστικό επάγγελμα.

Τον 20ό αιώνα υπήρξε τόση μεγάλη ζήτηση, που χρειάστηκε να αυξήσουν την παραγωγή και  μετάδωσαν την τέχνη στα γύρω χωριά: Βάβλα, Κάτωδρυς, Βαβατσινιά, Ορά, Χοιροκοιτία, Σκαρίνου, ακόμη και μακρύτερα, Δάλι και Αθηαίνου. Σκυφτές πάνω από τα λινά υφάσματα με το βελόνι, την κλωστή και το ψαλίδι, οι επιδέξιες γυναίκες, σε συνδυασμό με το εμπορικό μυαλό των αντρών, ταξίδεψαν την κυπριακή τέχνη σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης και  πρόσφεραν στα σπίτια και τα χωριά τους πλούτο, ευμάρεια και κοινωνική εξέλιξη.

Το Λευκαρίτικο είναι το πρώτο κέντημα της Ευρώπης, που κατατάχθηκε στην Άυλη Παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά της Unesco.

Το λευκαρίτικο κέντημα είναι ακόμα μια ζωντανή τέχνη στα Λεύκαρα

Θελήσαμε να ταξιδέψουμε στα Λεύκαρα για να διαπιστώσουμε αν αυτή η τέχνη είναι ακόμη ζωντανή. Περπατήσαμε στα δεδαλοτά ανηφορικά γραφικά δρομάκια. Τα σπίτια πυκνά κολλημένα μεταξύ τους, κτισμένα με την παραδοσιακή πέτρα των Λευκάρων,  με όμορφα μπαλκόνια να αιωρούνται πάνω από τα δρομάκια και πέτρινες καμάρες να οδηγούν σε πλακόστρωτες αυλές, γεμάτες λουλούδια. Στους  τοίχους διακρίνουμε κάποια σπαράγματα από το λουλακί χρώμα που τους έβαφαν παλαιότερα. Οι άνθρωποι στα δρομάκια που συναντήσαμε, ήρεμοι και πρόσχαροι. Κατευθυνθήκαμε προς τον ναό του Tιμίου Σταυρού που βρίσκεται στο κέντρο των Πάνω Λευκάρων. Τα Λεύκαρα χωρίζονται σε Πάνω και Κάτω Λεύκαρα. Μπροστά από τον ναό του Tιμίου Σταυρού, μας περίμενε μια ευχάριστη έκπληξη. Μια γυναίκα καθόταν στην λιακάδα  στο πλάι της εισόδου του ναού σκυφτή και κεντούσε. Μας υποδέχθηκε και πρόθυμα μας μίλησε για την τέχνη της. Έμαθε να κεντά από την μητέρα της και η μητέρα από την γιαγιά της.

«Είναι δύσκολο, δεν μπορείς να το μάθεις από την μια μέρα στην άλλη. Χρειάζονται χρόνια για να μπορέσει μια κεντήτρια να μάθει και να είναι σε θέση να ολοκληρώσει ένα λευκαρίτικο κέντημα. Οι αρχάριες ξεκινούν από το γαζί που γίνετε γύρο-γύρο στην άκρη του λινού υφάσματος. Οι έμπειρες κεντούν τους ποταμούς το μοτίβο “ντα Βίντσι”, όπως το ονομάζουμε. Είναι αυτό που διάλεξε και πήρε μαζί του ο Λεονάρτο Ντα Βίντσι».

Όπως μας είπε υπάρχουν αρκετές κεντήτριες στα Λεύκαρα, αυτές έμαθαν την τέχνη από παλιά. Η νέα γενιά δεν ενδιαφέρεται να μάθει, γιατί είναι δύσκολη τέχνη και στις μέρες μας δεν προσφέρεται ως επάγγελμα.

«Αυτό το τραπεζομάντιλο», μας είπε, «για να ολοκληρωθεί χρειάζεται ένα μήνα δουλειά. Στο κατάστημα θα πωληθεί 300 ευρώ. Από αυτά θα πάρει το κέρδος του και ο έμπορος. Καταλαβαίνετε λοιπόν πως δεν μπορεί κανένας να ζήσει με το κέντημα. Πώς να πείσεις μια νέα κοπέλα να ασχοληθεί; Εμείς οι παλιές το κάνουμε πιο πολύ από μεράκι, γιατί έτσι συνηθίσαμε».

Μετά από το προσκύνημά μας, στην Ιστορική εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, συνεχίσαμε την περιδιάβασή μας στα γραφικά Λεύκαρα. Βρεθήκαμε στο δρόμο με τα καταστήματα κεντημάτων και ειδών αργυροχοΐας, που και αυτά κατασκευάζονται από ντόπιους τεχνίτες. Στην διαδρομή μας συναντήσαμε και άλλες κεντήτριες, όλες πρόσχαρες και φιλόξενες. Μιλήσαμε με κάποιους καταστηματάρχες και τους ρωτήσαμε αν στις μέρες μας, υπάρχει ενδιαφέρον για τα λευκαρίτικα κεντήματα. Μας είπαν ότι το λευκαρίτικο, έχει διαχρονική αξία, αλλά είναι πλέον κέντημα για τους λίγους τους εκλεκτικούς, αυτούς που καταλαβαίνουν την αξία του και είναι έτοιμοι να πληρώσουν για να το αποκτήσουν. Στα καταστήματά τους, διαθέτουν και άλλα, πολύ φθηνότερα εισαγόμενα κεντήματα για να ικανοποιούν τους πελάτες που δεν θέλουν να αγοράσουν ένα ακριβό αυθεντικό χειροποίητο λευκαρίτικο. Οι αγοραστές του λευκαρίτικου είναι κυρίως τουρίστες από το εξωτερικό, αλλά και Κύπριοι.

Τα Λεύκαρα ένας μοναδικός τουριστικός προορισμός για ντόπιους και ξένους

Τα Λεύκαρα έχουν πολλούς επισκέπτες καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου, λόγω της μοναδικής ομορφιάς του τοπίου, της λαϊκής αρχιτεκτονικής των σπιτιών, των φημισμένων λευκαρίτικων κεντημάτων και ειδών αργυροχοΐας, του Ιστορικού Ναού του Τιμίου Σταυρού, του δροσερού κλίματος το καλοκαίρι. Ο επισκέπτης μπορεί να περιπλανηθεί στα γραφικά δρομάκια, να επισκεφθεί το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, το Κέντρο Χειροτεχνίας που δημιουργήθηκε με στόχο τη διατήρηση της λευκαρίτικης παράδοσης στο κέντημα και την αργυροχοΐα.

Μπορεί ακόμα να επισκεφθεί τα πολλά μικρά παρεκκλήσια, έξοχα δείγματα βυζαντινής αρχιτεκτονικής και να απολαύσει τον καφέ του στα όμορφα καφενεδάκια. Επίσης στα εστιατόρια των Λευκάρων ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει γευστικά τοπικά εδέσματα, όπως τον περίφημο λευκαρίτικο τταβά και όλα τα παραδοσιακά κυπριακά φαγητά. Φεύγοντας μπορεί να πάρει τα παραδοσιακά λουκούμια και τις συκόπιττες των λευκάρων. Στην επιστροφή, θα τον συνοδεύει μια γλυκιά γεύση της Κυπριακής παραδοσιακής φιλοξενίας. Θα έχει την αίσθηση πως το ταξίδι του, ήταν μια όμορφη απόδραση στην φύση, την ιστορία και την παράδοση του νησιού μας.

Κυριακή Παπαλεοντίου Δημητρίου